جهان بیمه

1-   مقدمه

برای مقابله با عواقب خطر، با توجه به شرایط، امکانات و نیازهای موجود روش های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند و پرهیز، پیشگیری، تحدید، قبول و انتقال عمده ترین آنها محسوب می شوند. انسان می داند که به تنهایی نمی تواند از ریسک حوادث غیرقابل پیش بینی، اجتناب یا آنها را کاهش داده و یا اینکه کلیه زیان های وارده را متحمل شود، ولی می تواند تشخیص دهد با تشکیل گروهی این زیان ها را بین افراد زیادی سرشکن نماید. [1]

تا آنجاییکه مسلم است، در ابتدا عملیات شرکت های بیمه صرفاً معطوف به صدور بیمه نامه هایی می گردید که بطور کامل از طرف بیمه گر بدون نیاز به واگذاری مجدد به شرکتی دیگر قابل نگهداری بود.سرمایه و اندوخته های شرکت های بیمه اگرچه منابع قابل توجه و هنگفتی است ولی در مقایسه با تعهدات بسیارسنگینی که قبول می کنند، بسیار اندک و محدود است و به همین دلیل در مقابل حوادث وخطرات بزرگ بسیار آسیب پذیر هستند. توسعه فعالیت های اقتصادی، ایجاد واحد هایعظیم صنعتی، ناوگان های بزرگ هواپیمایی و دریایی، پوشش‌های مسئولیت و تجمع خطردر رشته های مختلف بیمه، تعهدات شرکت های بیمه را روزبه روز افزون‌تر کرده است. شرکت های بیمه برای کاهش تعهدات سنگین خود راهی جز واگذاری بخشی از تعهدات خود به دیگر شرکت های بیمه ندارند که این واگذاری به روش های مختلف صورت می گیرد که به آن بیمه اتکایی گفته می شود. [1]

به طور کلی، همانطور که بیمه گذاران اموال و دارایی هایخود را نزد شرکت های بیمه، بیمه می کنند ، شرکت های بیمه نیز خود و تعهدات خود را نزد دیگر شرکت های بیمه (بیمه گراتکایی) در مقابل خسارت سنگین و بزرگی که ممکن است وضعیت مالی آنها را با مخاطره روبه رو کند، بیمه می کنند. در واقع با این عمل
شرکت های بیمه، شرکت های دیگری به نام بیمه گر اتکایی را در نتایج مالی تعهداتخود سهیم می کنند.
با بیمه اتکایی خطر بین چندین شرکت بیمه (در داخل و خارج از کشور) تقسیم شده و در صورت بروز خسارتی بزرگ وضعیت مالی یک شرکت بیمه با مخاطره روبه رو نمی شود. [2]

2-   تعریف بیمه و ماهیت بیمه اتکایی

بیمه از نظر حقوقی عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازای پرداخت وجه از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر اورا جبران نموده یا وجه معینی را بپردازد ولی از نظر فنی تعریف بیمه، انتقال ریسک در ازای پرداخت وجه می باشد (ریسک عبارت است از احتمال تحقق خسارت) و از نظر مالی عملیاتی است که با استفاده از آن آثار مالی هزینه های احتمالی وغیر مترقبه در یک دوره بلند مدت تسهیم شده و به عنوان حق بیمه به صورت هزینه عادی در صورت مالی هر سال نمایان می شود.[5]

در قانون تجارت آلمان ماهیت بیمه اتکایی^[1] چنین بیان می شود: بیمه اتکایی عبارت است از بیمه ریسکی که بیمه گر و واگذارنده آنرا بیمه کرده است . البته لازم به یادآوری است که هیچگونه ارتباط قانونی بین بیمه گزار یا بیمه شده با بیمه گر اتکایی وجود ندارد. اصولاً بیمه گزار یا بیمه شده در اغلب موارد از وجود و چگونگی عملیات اتکایی بی اطلاع می باشد. [12]

قرارداد بیمه که بین بیمه گزار و بیمه گر منعقد می گردد از یک طرف و همچنین قرارداد بیمه اتکایی که بین بیمه‌گر واگذارنده با بیمه‌گر اتکایی بسته می شود از طرف دیگر، دو قرارداد جداگانه  محسوب شده و هیچ ارتباطی بین این دو قرارداد از نظر حقوقی وجود ندارد.

ماهیت بیمه اتکایی

بیمه‌گراتکایی →−قرارداد بیمه اتکایی−← بیمه‌گر →−قرارداد بیمه−← بیمه‌گذار

              

 قرارداد بیمه اتکایی همیشه یک قرارداد خسارتی است یعنی اینکه بیمه گر پرداخت کننده خسارت نمی تواند از آن سود ببرد، حتی در مورد بیمه های عمر و حوادث؛ زیرا بیمه‌گر اتکایی، بیمه‌گر واگذارنده را از خطر از دست دادن کل یا بخشی از دارایی‌اش در مقابل پرداخت خسارت خطراتی که به عهده گرفته است، حمایت می نماید.[7]

 

بیمه اتکایی نوعی بیمه است که به موجب آن بیمه‌گر مستقیم بیمه‌گراتکایی را در نتایج مالی تعهدات بیمه خود به روش‌های مختلف مشارکت می‌دهد. با بیمه اتکایی خطر بین چندین شرکت بیمه در داخل و خارج از کشور تقسیم می‌گردد، بنابراین در صورت بروز خسارتی بزرگ وضعیت مالی یک شرکت با مخاطره روبرو نخواهد شد. به عبارت ساده تر، بیمه اتکایی یعنی تقسیم ریسک و توزیع خطر.مکانیزم بیمه های اتکایی بدین طریق است که بیمه‌گر اتکایی در ازای دریافت مبلغی (حق بیمه) تمام یا بخشی از تعهدات بیمه‌گرواگذارنده را بر عهده می‌گیرد.[5]

پروفسور پرولس^[2]در مورد بیمه اتکایی تعریف جامع و جالبی دارد که در آن عواملی را که نتایج بیمه اتکایی را تحت تاثیر قرار می دهد، تجزیه و تحلیل کرده است. در ادامه، خلاصه این بررسی را مورد مطالعه قرار می‌دهیم:[12]

-  ریسک هایی که از بیمه گزار ناشی می شود. (ریسک اصلی)

این مفهوم متمرکز می شود  بر یک ریسک تکنیکی یا به زبان دیگر می توانیم بگوییم خطری که بیمه نامه به آن پوشش داده است. در کنار آن البته یک ریسک قراردادی هم وجود دارد مانند خسارت های ناشی از کلاهبرداری که یک ریسک قراردادی است. این نوع ریسک می تواند بوسیله قرارداد اتکایی پوشش داده شود.

-  ریسک هایی که از بیمه گر واگذارنده و یا از بیمه گر اتکایی ناشی می شود.

ضعف مدیریت (غفلت، عدم رعایت دقیق ظرفیت و توانایی شرکت در پذیرفتن و نگهداری ریسک) از طرف بیمه گر واگذارنده بطور قابل ملاحظه ای می تواند تعهدات بیمه گر اتکایی را افزایش دهد، عدم آگاهی کافی در روش صدور، نداشتن دقتکافی در پرداخت خسارت، ضعف فنی، پذیرش کار بیش از توان شرکت، عواملی هستند که نتیجه قرارداد اتکایی را بطور مستقیم تحت تاثیر قرار می دهند. سرانجام، خطرات ناشی از اعمال و رفتارهای ناپسندانسانی که اثرات سوء آن نهایتاً به بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی بر می گردد.

 

 

-  ریسک هایی که خارج از کنترل طرفین قرارداد می باشد.

فرض بر این است که بیمه گران اتکایی هیچ نوع مسوولیتی درمقابل خطر نوسانات پولی ندارد. علی رغم اینکه در حقیقت این تغییرات مستقیماً روی نتیجه قرارداد آنها تاثیر می گذارد، تغییرات ارزهایی که قرارداد اتکایی با آنها سرو کار دارد ممکن است باعث شود که بیمه گر اتکایی بیشتر و یا کمتر از آنچه پیش بینی کرده است، بپردازد. در حالی که این نوسانات اثری در وضعیت بیمه گزارندارد. بنابراین مهمترین  و حساس ترین کاری که باید بیمه گر اتکایی انجام دهد این است که بر اساس بودجه برنامه ریزی شده، سرمایه گذاری نماید. البته این کار احتمالاً با وجود مقررات گوناگونو سختی که در این مورد وجود دارد، کار آسانی نیست.

در اینجا، اشاره به تورم نیز لازم است؛ زیرا تورم از یک طرف میزان ارزش سرمایه گذاری راکاهش داده و از طرف دیگر، نتایج آمارهای فنی را بی اثر می کند و به طور تصنعی حق بیمه، خسارت و هزینه ها را بالا می برد.

-  تراکم ریسک در بیمه اتکایی

بیمه گر اتکایی معمولاً با توجه به امکانات خود به انجام عملیات اتکایی در وسعت زیادی پرداخته و متعاقب آن به بیمه گران زیادی پوشش می دهند که در نتیجه معمولاً با تراکم خطر بخصوصی روبرو می شود که اگر این مشارکت به طور مستقیم صورت پذیرفته باشد، به سادگی قابل کنترل است. ولی مشکل، زمانی غیر قابل کنترل است که بیمه گر اتکایی از طریق غیر مستقیم در قراردادها مشارکت دارد. نهایتاً، به این نتیجه می رسیم که سازماندهی درونی و بیرونی یک شرکت بیمه اتکایی از اهم وظایف آن شرکت است و نتیجه فنی عملیات اتکایی ارتباط مستقیمی به کیفیت کار شرکت دارد.

در حقیقت، اگر چند شرکت بیمه اتکایی که نتیجه عملیات آنها منفی است، مورد بررسی قرار دهیم به این نتیجه می رسیم که دلیل عدم موفقیت آنها می تواند ضعف مدیریت و تشکیلات باشد که منتج به عدم هماهنگی و طرح ریزی مناسب، نداشتن کنترل کافی و عدم وجود متخصصین کارآزموده، می گردد.

 

 

-  حد اعتلای حسن نیت

ارتباط بین بیمه گر واگذارنده و بیمه گر اتکایی بر اساس اصل حسن نیت استوار است. در حالیکه در عملیات اتکایی- اختیاری بیمه گر واگذارنده باید کلیه اطلاعاتی را که بیمه گر اتکایی برای ارزیابی خطر لازم دارد، بطور صحیح در اختیار او قرار دهد.

در قرادادهای دیگر اتکایی مثل اجباری و اختیاری-اجباری، رعایت اصل حسن نیت بسیار حایز اهمیت است. زیرا در این نوع قراردادها، بیمه گر اتکایی بطور اتوماتیک به بیمه گر واگذارنده قدرت صدور و توانایی لازم را تفویض می کند که با این عمل اختیارات خود را در مورد خطراتی که علاقمند نیست بپذیرد، محدود می نماید. به همین دلیل، بیمه گر واگذارنده باید کلیه اطلاعات جزئی و کلی قرارداد فیمابین را چه در هنگام مذاکرات اولیه و چه در طول مدت زمان اعتبار قرارداد در اختیار بیمه گر اتکایی قرار دهد و این اعتماد و حسن نیت نه تنها در مورد پذیرش خطر، بلکه باید در مورد پرداخت خسارت و میزان و چگونگی سهم نگهداری و نحوه واگذاری نیز رعایت شود.

نکته مهم دیگر، بیمه گر اتکایی طبق شرایط و مفاد قرارداد فیمابین فقط از نقطه نظر فنی تابع وضعیت و موقعیت بیمه گر واگذارنده است. بر اساس نظر آقای هرمان دروفر، بیمه گر اتکایی فقط در سرنوشت بیمه ای بیمه گر واگذارنده سهیم است. به زبانی دیگر، بیمه گر امکان هیچگونه اثر، دخالت و مشارکتی در سرنوشت بازرگانی بیمه گر واگذارنده ندارد.

بنابراین، اگربستانکاران یک شرکت بیمه (خسارت دیدگان) برای حمایت و تقویت مالی آن شرکت تصمیم بگیرند از دریافت خسارت خود، خودداری نمایند بیمه گران اتکایی باید سهم خود را از همان خسارت بپردازند و این عمل بستانکاران این شرکت، برای تقویت بنیه مالی و بازرگانی این شرکت صورت می گیرد.

این موضوع که در فوق به آن اشاره شد، دلیل بر این است که بین بیمه گر اتکایی و بیمه گزار هیچ نوع ارتباط قانونی وجود ندارد. برای مثال، موقعیتی پیش می آید که بیمه گر اتکایی مجبور است تمام سهم خود را از خسارت بپردازد، درحالیکهبیمه گزار فقط بخشی از آن را دریافت می دارد. [12]

 

 

3-   روش های اتکایی

عملیات اتکایی از نظر فنی به دو صورت انجام می شود:

1-اتکایی نسبی

2-اتکایی غیرنسبی

در روش نسبی که بر مبنای سرمایه مورد بیمه انجام می شود، بیمه گزاراتکایی قسمتی از سرمایه را که مازاد بر توان نگهداری او می باشد، به بیمه گر اتکایی واگذار می کند. در این حالت، همان نسبت از حق بیمه سهم بیمه‌گر اتکایی بوده و در صورت وقوع خسارت به همان نسبت موظف به پرداخت خسارت می باشد.

سهمی را که بیمه گزاراتکایی برای خود نگه می دارد، سهم نگهداری و سهمی را که به بیمه گر اتکایی واگذار کرده، سهم واگذاری می نامند و نسبت بین این دو، نسبت مشارکت نامیده می شود.[4]

3-1- روش اتکایی نسبی[3]

وجه مشترک روش های اتکایی نسبی تناسب بین سهم بیمه گزار اتکایی و بیمه گر اتکایی در بیمه نامه هاست که نسبت آن از قبل تعیین و توافق شده است.  سرمایه بیمه شده، حق بیمه متعلقه و خسارت احتمالی هر بیمه نامه به همین نسبت به معمولا به صورت درصد نشان داده می شود، بین طرفین تقسیم می شود. قراردادهای اتکایی نسبی متداول عبارتند از : قرارداد مشارکت، قرارداد مازاد سرمایه، قرارداد اختیاری، قرارداد اختیاری-اجباری، قرارداد اجباری- اختیاری و قرارداد باز. [5]

3-1-1- قرارداد مشارکت[4]

در این نوع قرارداد، بیمه گزاراتکایی موظف است از هر بیمه نامه تا سرمایه معین درصدی را نزد خود نگهداری و درصدی را به بیمه گر اتکایی واگذار کند. بطور مثال، بیمه گر واگذارنده 40 درصد پرتفوی خود را در رشته آتش سوزی به بیمه گر اتکایی واگذار می نماید ؛ در این شرایط بیمه گر واگذارنده 40درصد از حق بیمه رشته مورد نظر را به بیمه گر اتکایی پرداخت و در مقابل بیمه گر اتکایی 40درصد از خسارت های بیمه گر واگذارنده را پرداخت می نماید. [5]

این نوع قرارداد برای رشته هایی که تعداد بیمه نامه های آن زیاد و سرمایه های بیمه شده آنها نیز تقریباً همگون باشد، مناسب است. در قراردادهای نسبی، بیمه گر اتکایی برای جبران هزینه های صدور بیمه نامه و هزینه های اداری بخشی از حق بیمه سهم خود را به عنوان کارمزد اتکایی به بیمه گزاراتکایی پرداخت می کند. بعلاوه چنانچه عملیات قرارداد اتکایی سودآور باشد، قسمتی از سود حاصل را نیز تحت عنوان مشارکت در سود به بیمه گزار اتکایی برگشت می دهد.

این نوع قرارداد اتکایی معمولا در موارد زیر استفاده می گردد:

-        زمانی که شرکت تازه تاسیس شده و نیاز به حمایت مالی برای شروع فعالیت خود دارد.

-        زمانی که شرکت بیمه در رشته بیمه ای برای اولین بار شروع به فعالیت می کند و در آن رشته اطلاعات، آمار و تجربه لازم را ندارد. در این قرارداد نیازی به ارسال لیست حق بیمه و خسارت نیست و معمولاً خلاصه عملیات به صورت سه ماهه به بیمه گران اتکایی ارسال می گردد.

محاسن قراداد مشارکت:

-        سادگی و سهولت مهمترین مزیت این قراداد است.

-        آزادی عمل برای بیمه گر واگذارنده در پذیرش خطر و صدور بیمه نامه ؛ زیرا مطمئن می باشد که پوشش اتکایی لازم تا سقف معینی در اختیار دارد.

-        کاهش احتمال درصد ضرر و زیان و ورشکستگی.

معایب قراداد مشارکت:

-        عدم وجود حق انتخاب و گزینش خطرات واگذار شده به بیمه گر اتکایی؛ بیمه گر واگذارنده موظف است که درصد مشخص و معینی از کلیه خطرات و حق بیمه آنها را واگذار نماید حال آنکه ممکن است نگهداری بسیاری از این خطرات در توان مالی او قرارداشته باشد.

-        بالا بون حق بیمه این قرارداد نیز اغلب به عنوان عیب این قرارداد شمرده شده است لکن باید توجه داشت که در عملیات اتکایی قرارداد مشارکت حق بیمه به طور مستقل منتقل نشده بلکه این حق بیمه پس از کسر کارمزد، خسارت، کارمزد منافع، ذخایر و هزینه های دیگر به طور معمول هر سه ماه یکبار به حساب بیمه گر اتکایی منظور می گردد.[5]

3-1-2-  قرارداد مازاد سرمایه[5]

همانطور که در قرارداد مشارکت ذکر شد، بیمه گر واگذارنده مجبور است درصد مشخصی از کلیه ریسک های خود را طبق قرارداد به بیمه گر اتکایی واگذار نماید، در حالیکه تعداد زیادی از این ریسک ها در حد و توان مالی شرکت بیمه واگذارنده می باشد، برای رفع این مشکل از قرارداد دیگری به نام قرارداد مازاد سرمایه استفاده می گردد.توافق طرفین در این نوع قرارداد بر این مبناست که بیمه گزاراتکایی موظف است تا سرمایه معینی از هر بیمه نامه را نزد خود نگهداری و مازاد سرمایه را تا مبلغ معینی را متناسب با سهم نگهداری شده به بیمه گر اتکایی واگذار کند. مثلا طرفین قرارداد توافق می کنند بیمه گزاراتکایی در رشته آتش سوزی از هر بیمه نامه تا مبلغ 1.000.000 ریال را خود نگهداری و حداکثر تا مبلغ 20.000.000 ریال مازاد سرمایه آن را به بیمه گر اتکایی واگذار کند، مشروط بر اینکه سهم واگذار شده هیچگاه از 20 برابر سهم نگهداری تجاوز نکند.

در قراردادهای مازاد سرمایه بیمه گزاراتکایی با توجه به کیفیت هر ریسک در انتخاب سهم نگهداری اختیار نسبی دارد، ولی نسبت سهم نگهداری به سهم واگذاری هیچگاه از نسبت تعیین شده نبایستی تجاوز کند.[6]

محاسن و معایب این نوع قرارداد به صورت زیر بیان می شود:

حسن این قرارداد در این است که بیمه گر واگذارنده در تعیین سهم نگهداری خود آزاد است؛ بنابراین کلیه بیمه نامه هایی که در توان نگهداری خود می باشد را نگهداری و مازاد بر آن به بیمه گر اتکایی واگذار می نماید.

عیب قرارداد مازاد سرمایه، حجم زیاد عملیات آن می باشد چرا که بیمه گر واگذارنده مجبور است برای تک تک بیمه نامه های مازاد بر سهم نگهداری[6] ، محاسبات اتکایی را انجام دهد. تعیین سهم نگهداری نیاز به دانش و تخصص لازم و اطلاعات کافی از چگونگی ریسک های صادره و در مجموع از پرتفوی خود می باشد. اهم عواملی که در تعیین سهم نگهداری نقش دارند، عبارتند از :

-        منابع مالی شرکت بیمه واگذارنده مانند سرمایه و سپرده

-        کیفیت ریسک و ترکیب پرتفوی مورد نظر

-        نوع رشته بیمه

-        وضعیت جغرافیایی محدوده مورد نظر به خصوص از نظر زلزله، سیل و طوفان

-        سابقه گذشته

-        مقررات محلی

-        مقررات ارزی

-        مهارت های فنی و تخصصی

-        تورم

3-1-3- قرارداد اختیاری-اجباری[7]

ساختار این نوع قرارداد با قراردادهای مازاد سرمایه تفاوت زیادی نداردو در محدودیت های واگذاری از نظر میزان واگذاری و نسبت آن با سهم نگهداری مشابه قراردادهای مازاد سرمایه است. اختلاف اساسی توافقی است که طرفین قرارداد برای چگونگی واگذاری و قبولی انجام می دهند.

در قرارداد اختیاری- اجباری همانطوری که از نام آن استناد می شود، واگذاری بصورت اختیاری بوده ولی قبول آن اجباری است؛ یا به عبارت دیگر، بیمه گزاراتکایی ریسک ها یا مواردی که مایل به واگذاری قسمتی از آنها را دارد، انتخاب و نسبت به واگذاری آنها اقدام می کند؛ درحالیکه بیمه گر اتکایی موف به قبول کلیه موارد واگذار شده تحت شرایط قرارداد است.[6]

3-1-4- قرارداد اجباری اختیاری

در قرارداد اجباری-اختیاری بر خلاف قرارداد نوع قبل، بیمه گزاراتکاییموظف به واگذاری مواردی است که تحت شرایط قرارداد هستند، ولی اختیار قبول آنها به بیمه گر اتکایی است.

این نوع قراردادها عمومی و متداول نیست و انگیزه دریافت پوشش در آنها زیاد مدنظر نمی باشد. این قراردادها بیشتر بین شرکت های مادر[8]و شرکت های وابسته منعقد می شود و منظور اصلی کنترل سیاست های صدور و کنترل بیمه نامه های صادرهدر شرکت های وابسته توسط شرکت مادر است. بیمه گزاراتکایی برای بیمه نامه هایی که مورد قبول بیمه گر اتکایی قرار نمی گیرد، بایستی به روش های دیگری دریافت پوشش اتکایی کنند.[6]

3-1-5- قرارداد باز[9]

قراردادهای باز نوعی از قراردادهای اختیاری-اجباری هستند؛ با این تفاوت که در آنها حدود واگذاری آزاد (باز) بوده و تنها حد رقمی واگذاری تعیین می شود. بین سهم نگهداری و سهم واگذاری نسبتی معین نمی شود. به همین دلیل بیمه گران اتکایی معمولاً به انعقاد این نوع قرارداد تمایلی ندارند مگر در مواردی که بیمه گزار اتکایی اختیار چندانی در انتخاب ریسک یا سرمایه بیمه شده نداشته باشد مانند حمل های کالا در بیمه های باربری دریایی.

3-2- روش های اتکایی غیر نسبی[10]

در این نوع قرارداد، برخلاف بیمه اتکایی نسبی رابطه ای بین دریافت حق بیمه و تعهد بیمه گر وجود ندارد. به عبارت دیگر، نسبتی بین حق بیمه پرداختی و خسارت دریافتی نیست. در این نوع قرارداد، بیمه گر اتکایی با دریافت درصد مشخصی از  پرتفوی بیمه گر واگذارنده تعهد می نماید در صورتی که خسارت وارده به او از مبلغ معینی که در قرارداد توافق شده است، تجاوز نمود مازاد آن را پرداخت نماید.[8]

در این روش میزان خسارت مبنای تعیین تعهدات بیمه گر اتکایی بوده و حق بیمه اتکایی نیز به صورت درصدی از کل حق بیمه رشته پوشش داده شده تحت قرارداد تعیین می شود.

3-2-1- قرارداد مازاد خسارت[11]

در این قرارداد، بیمه گر واگذارنده مبلغ مشخصی از هر خسارت را نگهداری و مازاد آن را تا حد معینی به بیمه گر اتکایی می نماید.در این پوشش بیمه گر واگذارنده نسبت به مازاد مبلغی از خسارت در هر ریسک که خود توان جبران آن را ندارد، مورد حمایت قرار می دهد.

در این قرارداد، مازاد خسارت بیمه گر اتکایی با دریافت درصد معینی از حق بیمه پورتفوی مورد نظر تعهد می نماید. در صورتی که خسارت برای هر ریسک و یا در هر حادثه (حسب نوع قرارداد) از مبلغ مشخصی تجاوز نمود، مازاد آن را پرداخت نماید که البته این مازاد نیز دارای سقف معینیمی باشد. در این قرارداد نظر به اینکه تعهد بیمه گر اتکایی هیچ گونه رابطه ای با حق بیمه دریافتی ندارد، محاسبه حق بیمه این قرارداد نیاز به دانش و اطلاعات خاصی می باشد. مبلغی که بیمه گر واگذارنده در تعهد خود دارد، سهم نگهداری و به مبلغی که در تعهد بیمه گر اتکایی است، پوشش می گویند.[13]

علت لایه بندی در قراداد مازاد خسارت را می توان عوامل زیر دانست:[8]

-        سهولت اخذ پوشش اتکایی. برخی از بیمه گران اتکایی تجربه و تخصص در لایه های خاصی چه در لایه های پایین یا لایه های بالا دارند؛ بنابراین، با لایه بندی می توان از این امکان در جهت تسهیل اخذ پوشش اتکایی استفاده نمود.

-        تحصیل پوشش با حق بیمه مناسب تر.

قرارداد مازاد خسارت به دو دسته تقسیم می شوند:

1-    قرارداد مازاد خسارت برای هر ریسک[12] (مورد بیمه)

2-    قرارداد مازاد خسارت برای هر حادثه[13]

عملکرد هر دو قرارداد تقریبا مشابه بوده و تنها اختلاف آنها این است که قرارداد نوع اول مازاد خسارت واقع شده در یک نوع بیمه یا بیمه نامه را تحت پوشش قرار می دهد؛ به عبارت دیگر، در این قرارداد بیمه گر اتکایی نسبت به مازاد مبلغی از هر خسارت در هر ریسک متعهد می باشد و این در حالی است که قرارداد نوع دوم مازاد خسارت پرداخت شده در یک واقعه را جبران می کند. به عبارتی، چنانچه در یک واقعه مثل سیل، تگرگ و زلزله چندین مورد بیمه دچار خسارت شوند و مجموع خسارات آنها از یک رقم معینی تجاوز کند، مازاد خسارت را تا رقمی معین بیمه گراتکایی پرداخت می کند.[8]

به دلیل اینکه در قراردادهای مازاد خسارت حق بیمه اتکایی مقرر تنها برای دریافت یک خسارت است یا به عبارتی چنانچه بیمه گزار اتکایی یک بار در طول دوره قرارداد که یک سال لست از قرارداد استفاده کند، قرار خاتمه می یابد، برای جلوگیری از عدم تامین بیمه گزار اتکایی در خسارت احتمالی بعدی طرفین توافق می کنند با پرداخت چند (معمولا دو یا سه) بار حق بیمه، بیمه گزار بتواند به همان تعداد از پوشش اتکایی استفاده کند که این شرط ترمیم یا جایگزینی قرارداد[14] نامیده می شود. [13]

هرچند در هر دو روش اتکایی، هدف ارایه پوشش به بیمه گران است، علاوه بر اختلاف مبنایی که بین گروه قراردادهای نسبی و غیر نسبی وجود دارد، مشخصات عمومی زیر، گروه دوم را از گروه اول متمایز می کند:[13]

-        چون میزان واگذاری مورد به مورد تعیین نمی شود، لذا نیازی به ارسال صورت کامل عملیات قرارداد از قبیل صورت بیمه نامه های صادره، صورت خسارت پرداختی که اصطلاحاً بردرو نامیده می شود، وجود ندارد.

-        هرچند عملیات حسابداری آنها خیلی خلاصه و در حداقل ممکن است، ولی دقیق تر بوده و نیاز به توجه بیشتری دارند.

-        به دلیل عملیات اجرایی کم هزینه، هزینه اجرایی کمتری در بر دارند.

-        حق بیمه اتکایی مورد به مورد محاسبه نشده، بلکه یکجا بر اساس کل حق بیمه رشته تحت پوشش قرارداد محاسبه می شود.

-        چون حق بیمه اتکایی قبلاً تعیین می شود، هزینه اتکایی بیمه گزار قابل پیش بینی و تخصیص بودجه است.

-        معمولاً بیمه گزار اتکایی در سود قرارداد مشارکت داده نمی شود.

3-2-2- قرارداد مازاد زیان در مدت معین

در شرایطی که بیمه گر واگذارنده نگران نتایج بد عملیات بیمه ای خود در طول یک زمان مشخص باشد، این پوشش بیمه گر واگذارنده را مورد حمایت قرار می دهد. به موجب این قرارداد در صورتی که مجموع خسارت در طول یک زمان مشخص از درصد معینی از مجموع حق بیمه ها در همان مدت تجاوز نماید، مازاد آن را تا درصد معین دیگریبپردازد. به عبارتی دیگر، در صورتی که ضریب خسارت بیمه گر واگذارنده از درصد معینی تجاوز نمود، مازاد آن را بیمه گر اتکایی به طور محدود متعهد می شود. [8]

به طور مثال، بیمه گر اتکایی تعهد می نماید در صورتی که مجموع خسارت های بیمه گر واگذارنده در طول مدت معین از 90% کل حق بیمه دریافتی در همان مدت تجاوز نماید، مازاد آن را تا 150% بپردازد. با توجه به این مثال، در صورتی که مجموع خسارت بیمه گر واگذارنده در مدت قرارداد 120% کل حق بیمه شه باشد، تعهد بیمه گر واگذارنده 90% و بیمه گر اتکایی 30% خواهد بود. [8]

3-3- شروط خاص قرارداد نسبی

علاوه بر شروطی که گفته شد، قراردادهای نسبی بنا به ماهیت و عملکرد خود دارای شروطی خاص نیز می باشند تا نوع پوشش اتکایی، عملکرد پوشش و رابطه طرفین قرارداد تبیین گردد. [9]

-        سهم نگهداری[15] : مقدار یا سهمی است که بیمه گزار اتکایی به موجب قرارداد اتکایی باید برای خود نگهداری نماید.

-        سهم واگذاری[16] : مقدار یا سهمی است که بیمه گزار اتکایی به موجب قرارداد به بیمه گر اتکایی واگذار نماید.

به مجموع سهم نگهداری و سهم واگذاری ظرفیت، حد قرارداد اتکایی گفته می شود.

-        چگونگی اعلام عملیات قرارداد : در قراردادهای اتکایی نسبی شرط می شود که اطلاعات مربوط به عملیات قرارداد در دوره های معینی (معمولاً سه ماهه) به بیمه گر اعلام گردد. اطلاعات شامل صورت بیمه نامه هاو الحاقی های صادره و خسارت پرداختی به علاوه صورتحساب سهم بیمه گر اتکایی از هر یک از عملیات فوق می باشد. البته امروزه به دلیل حجم وسیع عملیات، معمولاً تنها به ارسال صورتحساب اکتفا شده و از ارسال صورتحساب مربوط به عملیات (بردرو) خودداری می شود.

-        خسارت نقدی[17] : در صورت وقوع خسارتی بیش از یک رقم معین که در قرارداد قید می شود، بیمه گزار اتکایی می تواندسهم بیمه گران اتکایی را خارج از صورتحساب دوره مطالبه و دریافت نماید.

-        اعلام خسارت معوق[18] : بیمه گزار اتکایی موظف است در پایان هر سال خساراتی را که به او اعلام شده ولی هنوز رسیدگی یا پرداخت نکرده است را به بیمه گر اتکایی اعلام نماید.

-        کارمزد[19] : در قراردادهای نسبی، معمولاً طرفین توافق می نمایند درصدی از حق بیمه خالص (حق بیمه+ حق بیمه اضافی – حق بیمه برگشتی) به عنوان کارمزد  به بیمه گر اتکایی برگشت داده شود. هدف از پرداخت کارمزد جبران هزینه های بیمه گر اتکایی (شامل هزینه های تحصیل بیمه نامه و هزینه های اداری) می باشد . محاسبه و پرداخت کارمزد معمولا به دو روش زیر انجام می شود:

الف) نسبت ثابت : در این روش توافق می شود بیمه گر اتکایی نسبت معینی (مثلا 40درصد) از حق بیمه را به عنوان کارمزد به بیمه گزاراتکایی پرداخت نماید.

ب) روش متغیر : در این روش توافق می شود به نسبت تقلیل ضریب خسارت نسبت کارمزد قابل پرداخت افزایش یابد. بدین منظور معمولا جدولی برای ضریب های مختلف تعیین و کارمزد قابل پرداخت برای هر ضریب در مقابل آن نوشته می شود.

- ذخیره حق بیمه[20] : از آنجاییکه در پایان هر دوره که صورت عملیات آن برای بیمه گران اتکایی ارسال می گردد، علاوه بر این که ممکن است کلیه حق بیمه ها وصول نشده باشد، بیمه نامه هایی که حق بیمه آنها وصول شده است هنوز تا مدتی پس از آن دوره اعتبار خواهند داشت و حق بیمه آنها را نمی توان کسر شده به حساب آورد . یعنی احتمال پرداخت خسارت برای آنها وجود دارد.نسبتی از حق بیمه سهم بیمه گران اتکایی از سهم آنها کسر و به عنوان سپرده به مدت یک سال نزد بیمه گزار اتکایی باقی خواهد ماند. پس از پایان مدت، اصل سپرده و سود متعلقه به بیمه گر اتکایی برگشت داده می شود. درصد ذخیره حق بیمه و سود قابل پرداخت به آن توافق و در قرارداد قید می گردد .

- مشارکت در منافع[21] :به منظور تشویق بیمه گزاراتکایی به بهبود نتیجه و سودآوری قراردادهای اتکایی از طریق انتخاب دقیق تر موارد بیمه در قراردادهای نسبی، شرطی برای مشارکت بیمه گزار اتکایی در سود قرارداد پیش بینی شده و به موجب آن بیمه گر اتکایی درصدی (حتی در مواردی بیش از 50 درصد) از سود هر دوره قرارداد را به او برگشت می دهد.

3-4- شروط خاص قراردادغیرنسبی

همانطوری که در مبحث روش های اتکایی گفته شد، روش اتکایی غیر نسبی بر خلاف روش نسبی که اساس عملیات اتکایی، سرمایه مورد بیمه است بر مبنای خسارت واقع شده قرار دارد. به همین دلیل قراردادهای اتکایی مرتبط با این روش نیز به جای توضیح و تبیین موارد بیمه که می توانند مشمول شرایط قرارداد باشند، به خسارتی که قابلیت بازیافت از پوشش اتکایی را دارند، می پردازد.[9]

-        موضوع قرارداد[22] : در این شرط، رشته بیمه ای و خطراتی که خسارات مربوط به آنها از طریق قرارداد قابل بازیافت می باشند، بطور مشروح توضیح داده می شوند.

-        مدت قرارداد[23] : قراردادهای غیر نسبی برخلاف قراردادهای نسبی –که معمولا برای مدت نا محدود منعقد شده و انقضای آن موکول به اعلام یکی از طرفین می گردد- برای مدت یک سال از تاریخ معینی منعقد می شوند.

-        ظرفیت قرارداد[24] : مبلغی از هر خسارت که بیمه گزار اتکایی تقبل نموده و مبلغی که مازاد بر آن در تعهد بیمه گر اتکایی می باشد، تعیین و قید می گردد .

-        حد سهم نگهداری[25] : حداکثر مبلغی که بیمه گزار اتکایی بطور خاص از هر مورد بیمه در رشته تحت پوشش قرارداد برای خود نگهداری می نماید، تعیین شده و علاوه بر آن چنانچه بیمه گزار دارای پوشش های اتکایی دیگری نیز باشد، به آن نیز اشاره دارد.

-        خسارت خالص نهایی[26] : منظور از اصطلاح "خسارت خالص نهایی" مبلغ خسارت پرداخت شده  به بیمه گزار اصلی بعلاوه کلیه هزینه های مربوطه (از قبیل هزینه کارشناسی، هزینه های حقوقی و غیره بدون در نظر گرفتن هزینه های اداری و پرسنلی بیمه گزار اتکایی) پس از کسر هرگونه بازیافتی از محل خسارت یا سایر قراردادهای اتکایی می باشد.

-        تعریف واقعه[27] : واقعه حادثه زیان باری است که چند مورد بیمه (حداقل دو مورد) در آن درگیر باشند، تعریف می شود و بدین ترتیب خساراتی که به یک مورد بیمه وارد شده باشد، حتی اگر از نظر رقمی در محدوده قرارداد اتکایی واقع شده باشد، قابلیت بازیافت از قرارداد نخواهد داشت .

-        سیاست های بیمه گری[28] : در قراردادهای غیر نسبی- خصوصا اگر به صورت مازاد خسارت باشد- روش ها و محدودیت هایی که بیمه گزاراتکایی در صدور  بیمه نامه های صادره خود اعمال می نماید، از اهمیت خاصی برخوردار می باشد .

-        ترمیم یا جایگزینی : در قراردادهای مازاد خسارت اعم از اینکه برای یک واقعه یا یک ریسک باشند، بیمه گر اتکایی در مقابل دریافت حق بیمه متعهد است مازاد خسارت یا خساراتی که از رقم معینی تجاوز نماید را تا مبلغ توافق شده ای پرداخت نماید. به طور مثال، اگر یک قرارداد مازاد خسارت به صورت 30.000.000 ریال مازاد 500.000 ریال باشد، چنانچه خسارتی معادل 15.000.000 ریال واقع گردد، مبلغ 500.000 ریال آن به عهده بیمه گزار اتکایی و 14.500.000 ریال آن در تعهد بیمه گر اتکایی خواهد بود ، در این حالت چون مبلغ 14.500.000 ریال از ظرفیت قرارداد استفاده شده است، تنها 15.500.000 ریال از ظرفیت قرارداد باقی می ماند و چنانچه مثلا خسارت دیگری به مبلغ 20.000.000 ریال واقع گردد، تقسیم خسارت به ترتیب زیر خواهد بود : 500.000 ریال سهم بیمه گزاراتکایی/15.500.000 ریال سهم بیمه گر اتکایی/ 4.000.000 ریال سهم بیمه گزاراتکایی.

بدیهی است، به دلیل عدم وجود پوشش اتکایی برای بیمه گزاراتکایی در خسارات بعدی مدت باقیمانده از دوره قرارداد، شرلیطی در قراردادهای مازاد خسارت پیش بینی می شود که به موجب آن چنانچه قسمتی از ظرفیت قرارداد (یا کل ظرفیت) در یک خسارت استفاده شود، با پرداخت حق بیمه مجدد، ظرفیت استفاده شده جایگزین (ترمیم)  شود.

-        حق بیمه : حق بیمه قراردادهای غیر نسبی معمولا به دو صورت تعیین می گردند :

الف) حق بیمه ثابت : در مواردی که بیمه گزاراتکایی سابقه قرارداد نداشته باشد یا نتواند اطلاعات کافی را برای محاسبه نرخ ارایه نماید یا در دوره ای قبلی در حق بیمه پورتفوی تحت پوشش قرارداد نوسانات عمده ای داشته باشد، معمولا بیمه گر اتکایی مبلغ معینی را به عنوان حق بیمه تعیین می نماید.

ب) حق بیمه متغیر : در این حالت، بیمه گر اتکایی با توجه به سابقه خسارت بیمه گزار در دوره های قبل و سایر اطلاعاتی که از بیمه گزار دریافت می نماید، نرخی را محاسبه نموده و با توجه به این نرخ و کل حق بیمه خالص بیمه گزار در دوره قرارداد برای رشته پوشش داده شده، حق بیمه محاسبه و پرداخت می گردد.

4-   تغییرات در قراردادهای اتکایی

بازار جهانی بیمه اتکایی از سال 1990 به دلیل نتیجه منفی عملیات فنی و کاهش قابل توجه در میزان بازدهی سرمایه گذاری ها دچار تحولا شگرفی گردیده است. خسارات سنگینی که به شرکت های بیمه اتکایی جهان در طی این مدت وارد گردید، بالاخص خسارت ناشی از خطرات فاجعه آمیز طبیعی موجب شد ظرفیت پذیرش خطر بطور چشم گیری در بازارهای بیمه ای کاهش یابد و به همان نسبت بخشی از مشکلات بازارهای اتکایی جهانی به نوبه خود به بیمه گران مستقل منتقل شود و آنها در تهیه پوشش های اتکایی با مشکلات جدی مواجه شوند. بیمه گران اتکایی هم زمان با افزایش نرخ، شرایط سخت تری را هم برای قراردادهای اتکایی نسبی و هم برای قراردادهای غیرنسبی طالب هستند تا بتوانند زیان های گذشته را تا حدودی جبران کنند.[14]

 

 

 

تغییرات حاصل در قراردادهای اتکایی نسبی را می توان به شرح ذیل خلاصه نمود:[11]

-        کاهش میزان کارمزد اتکایی و ربط آن به کارمزد منافع

-        عدم موافقت بیمه گران اتکاییبا نگهداری ذخیره برای حق بیمه های عاید نشده و نگهداری ذخیره برای پرداخت خسارت معوقه فقط محدود به موارد خاص

-        سختگیری در تهیه جدول ظرفیت های نگهداری بخصوص برای قراردادهای مازاد سرمایه

-        دخالت بیمه گران اتکایی در سیستم نرخ گزاری بیمه گران مستقیم

-        اعمال محدودیت و تعیین حداکثر تعهد برای خطرات طبیعی فاجعه آمیز بخصوص خطر زلزله

-        کاهش ظرفیت قراردادهای اتکایی و ربط آن به میزان پیش بینی درآمد حق بیمه قرارداد

تغییرات بوجود آمده در قراردادهای اتکایی غیرنسبی (مازاد خسارت) را می توان در موارد ذیل خلاصه نمود:

-        افزایش سهم نگهداری بیمه گر واگذارنده در اغلب قراردادها

-        اعمال محدودیت در شرای قراردادها، افزایش حق بیمه و افزایش میزان حق بیمه پرداختی در آغاز قرارداد

-        اعمال شرایط سخت برای پوشش جایگزین و افزایش حق بیمه آن با توجه به تعداد پوشش های جایگزین، زمان استفاده و مبلغ استفاده

-        تغییر شرایط قراردادهای مازاد خسارت به نحوی که در شرایط جدیدمحدودیت های بیشتری همراه با استثنائات مختلف به چشم می خورد که در نهایت موجب شده کارایی این نوع پوشش های اتکایی به نحو چشمگیری کاهش یابد.

سخت گیری های بازارهای اتکایی جهانی که بهبرخی از آنها در بالا اشاره شد، بدون تردید مستقیماً به بیمه گران واگذارنده فشار وارد کرده و ضمن کاهش نقدینگی آنها بالطبع موجب تغییراتی در سیاست های صدور آن خواهد شد.[11]

 

 

 

 

 

 

 

نمونه سئولات

1- بیمه ، انتقال ریسک در ازای پرداخت وجه می باشد ، تعریف کدام منظر بیمه اتکایی است ؟

الف )از منظر حقوقی            

ب ) از منظر فنی      

ج ) از منظر مالی      

 د ) هیچکدام   

2 -  کدامیک از قراردادهای ذیل جزء بیمه اتکایی نسبی نمی باشد ؟

الف ) قرارداد مشارکت

ب ) قرارداد اختیاری – اجباری    

 ج ) قرارداد باز    

 د) قرارداد مازاد خسارت

3 – درصدی از حق بیمه که به عنوان جبران هزینه های بیمه گر اتکایی در قرارداد نسبی برگشت داده می شود چه نام دارد ؟

الف ) خسارت نقدی

ب ) سهم نگهداری

ج ) سهم واگذاری

د ) کارمزد

4 – کدامیک از موارد ذیل جزء شروط خاص قرارداد نسبی می باشد ؟

الف ) موضوع قرارداد

ب ) مدت قرارداد

ج ) الف و ب

د )‌هیچکدام

 

منابع و مأخذ:

[1] جعفری، احمدرضا؛ بررسی وضعیت بیمه های اتکایی (هفتمین کنفرانس بین المللی بیمه اتکایی سنگاپور)، خرداد 1383، شماره 72، صفحه 46-53.

[2] هوشنگی،محمد؛ بیمهاتکایی،تهران،مدرسهعالیبیمه،1387.

[3] کریمی، آیت؛ بیمه اتکایی مالی، فصلنامه صنعت بیمه، 1383.

[4] جباری،غلامحسین. بیمهاتکاییوحفاظتازمنابعملی،فصلنامهصنعتبیمه،پائیز 1375

[5] شناخت انواع بیمه (11)؛ فصلنامه صنعت بیمه، شماره دهم، بهار 78، ص 37.

[6] شناخت انواع بیمه (12)؛ فصلنامه صنعت بیمه، شماره دهم، پاییز 78، ص 43.

[7] کریمی،آیت. آشناییباجنبههایعمومیبیمهاتکایی،فصلنامهبیمهمرکزی،پائیز 1366.

[8] شناخت انواع بیمه (14)؛ فصلنامه صنعت بیمه، شماره دهم، بهار 79، ص 44.

[9] شناخت انواع بیمه (15)؛ فصلنامه صنعت بیمه، شماره دهم، تابستان 79، ص 49.

[10] وحیدی اصل، قاسم؛ سخایی، علی؛ مخاطره های وابسته و بیمه اتکایی مازاد خسارت، فصلنامه صنعت بیمه، شماره 3، پاییز 1386، صفحات 3 تا 19.

[11] کریمی،آیت؛ تأثیرجهانگراییبرنقشبیمهگراناتکاییدرکشورهایدرحالتوسعه،فصلنامه صنعتبیمه،زمستان1376.

[12]Centeno, L 1986, 'Measuring the effects of reinsurance by the adjustmentcoefficient', Insurance: Mathemetics and Economics, no. 5, 169-182.

[13]Centeno, L 1988, 'The expected utility applied to reinsurance', In:Munier, B.R.(Ed),Risk, Decision and Rationality, D.Reidel Publishing Company, Holland.

[14]Centeno, L 2005, 'Dependent risks and excess of loss reinsurance',Insurance : Mathemetics and Economics, no. 37, 229-38.