جهان بیمه

شرکت های بیمه برای تامین بیشتر جبران خسارت مالی بیمه گذاران قسمتی از وجوه حاصل از فروش خدمات بیمه ای خود را سرمایه گذاری می کنند. شرکت های یاد شده همچنین با اندوخته کردن قسمتی از سود به دست آمده و سرمایه گذاری مجدد آن، توان مالی شرکت را افزایش می دهند و زمینه افزایش درآمد خود را در سالهای آینده فراهم می آورند. از این روی شرکت های بیمه را در شمار موسسه های مالی نیز به حساب می آورند.
اهمیت نسبی مبالغ سرمایه گذاری در مجموع دارایی های شرکت های بیمه، تاثیر تورم بر مبالغ یاد شده، به علاوه افزایش هزینه های مربوط به جبران خسارت های وارد به بیمه گذاران، سبب می شود که مدیریت سرمایه گذاری در شرکت های بیمه با پیچیدگی فراوانی روبرو باشد. این مقاله مسائل مربوط به چارچوب کلی مدیریت سرمایه گذاری در شرکت های بیمه را بر پایه روش های متداول بررسی می کند.

خط مشی سرمایه گذاری در شرکت های بیمه
سرمایه گذاری در شرکت های بیمه همچون موردهای دیگر ممکن است بتواند در یکی از اشکال زیر انجام شود:
1.    سرمایه گذاری کوتاه یا بلند مدت
2.    سرمایه گذاری در اوراق بهادار که خرید و فروش آن در بازار بورس امکان پذیر و تبدیل آن به نقد آسان است یا سرمایه گذاری در زمینه هایی که نقد شدن آن به سادگی ممکن نباشد.
3.    سرمایه گذاری با ریسک زیاد یا کم.
4.    مناسب ترین ترکیب در مجموعه سرمایه گذاری ها با در نظر داشتن میزان ریسک و بازدهی آنها.
در زیر هر یک از ویژگی های برشمرده در بالا را بررسی می کنیم:

1.    مدت سرمایه گذاری
شرکت های بیمه وجوه حاصل از فروش خدمات خود را می توانند به اشکال مختلف نگهداری یا سرمایه گذاری کنند: به صورت وجه نقد در حساب جاری (بدون بازده)، سپرده گذاشتن در بانک (به صورت کوتاه یا بلند مدت)، سرمایه گذاری در اوراق قرضه دولتی، سرمایه گذاری در اوراق قرضه شرکت ها، اعطای وام به شرکت ها و سازمان های دولتی، اعطای وام به شرکت های خصوصی، مشارکت در شرکت های دولتی و خصوصی (خرید سهام)، خرید ملک یا احداث ساختمان های تجاری و اداره و اجاره آنها، مشارکت در اجرای طرح های صنعتی و معدنی به منظور فروش سهام آنها پس از بهره -برداری و ...
بارزترین وجه تمایز هر یک از گونه های یاد شده سرمایه گذاری، سررسید و دوره بازگشت آنهاست، که کوتاه مدت ترین آنها نگهداری وجوه نقد در حساب جاری بانکی و بلند مدت ترین آنها سرمایه گذاری در شرکت هاست. به علاوه آشکار است که مدت سرمایه گذاری، در نرخ بازده سرمایه گذاری و ریسک مربوط به آن (ریسک نقدینگی) اثر دارد، زیرا هرچه این ریسک کمتر باشد، نرخ بازده سرمایه گذاری نیز کمتر خواهد بود و اگرچه شرکت های بیمه برای وجوه نقد و سرمایه گذاری های به سرعت نقد شونده اهمیت قائلند، اما به دلیل پایین بودن نرخ بازده سرمایه گذاری های کوتاه مدت می کوشند منابع مالی خود را بر پایه پیش بینی های دقیق در سرمایه گذاری های با سررسیدهای متفاوت به کار برند. آشکار است که تاکید شرکت های یاد شده به دستیابی سریع به وجوه نقد از الزام آن ها به آمادگی برای جبران خسارت های وارد به بیمه گذاران سرچشمه می گیرد. به هر حال موفقیت شرکت های بیمه در استفاده بهینه از منابع مالی در دسترس، به دقت و دانش مدیران و کارگزاران آن ها در پیش بینی پرداخت خسارت های مالی، توزیع زمانی و مقداری منابع مالی در دسترس و انتخاب درست زمینه های سرمایه گذاری بستگی دارد. به عنوان مثال شرکت هایی که در زمینه بیمه عمر فعالیت می کنند، به دلیل آنکه دامنه زمانی پرداخت خسارت در این گونه بیمه ها دراز مدت تر است، می توانند منابع مالی خود را در سرمایه گذاریهای میان یا بلند مدت به کارگیرند. در بسیاری از کشورها شرکت های بیمه با امکانات سرمایه گذاری گسترده تری روبرو هستند. از جمله می توانند ذخیره های خود را در مجموعه متنوعی از اوراق بهادار کوتاه مدت مانند "اوراق خزانه دولتی" ، "اوراق سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت در بانک ها"  و "اوراق قرضه کوتاه مدت شرکت های خصوصی" و ...  سرمایه گذاری کنند.
در ایران به دلیل نبود اوراق قرضه کوتاه مدت دولتی و خصوصی، شرکت های بیمه می توانند منابع مالی کوتاه مدت خود را در حساب های جاری نگهداری کنند و یا در سپرده های کوتاه مدت سرمایه گذاری کنند. منتها با توجه بر اینکه وجوه نگهداری شده در حساب های جاری بازده مالی ندارد و نرخ سود سپرده های کوتاه مدت نیز در حد بسیار پایین و به طور معمول پایین تر از نرخ جاری تورم است، نرخ بازده واقعی چنین سرمایه گذاری هایی در عمل منفی است و به این ترتیب شرکت های بیمه را با زیان های چشمگیری روبرو می کند که چنانکه گفته شد از نبود اوراق بهادار کوتاه مدت و بازار معاملات مربوط به آن سرچشمه می گیرد. به عنوان نمونه میزان موجودی نقد و بانک یکی از شرکت های بیمه کشور در پایان سال 1368 بالغ بر 64 میلیارد ریال بوده است. که با توجه به نرخ تورم در سال یاد شده، کاهش ارزش واقعی آن در همان سال معادل 10 میلیارد ریال برآورد می شود.
در آمریکا از مجموعه سرمایه گذاری شرکت های بیمه به طور متوسط، 3 درصد را وجوه نقد و بانک، 17 درصد را اوراق قرضه کوتاه مدت دولتی، حدود 50 درصد را اوراق قرضه بلند مدت دولتی و خصوصی، 25 درصد را سهام عادی شرکتهای خصوصی و بقیه را سرمایه گذاری در شرکت ها تشکیل می دهد.  حال آنکه در ایران بطور متوسط حدود 50 درصد داراییهای شرکتهای بیمه را موجودی نقد و بانک (نگهداری در حساب جاری و سپرده در سپرده های سرمایه گذاری)، 22 درصد را اوراق قرضه دولتی، حدود 2 درصد را سرمایه گذاری در سهام عادی شرکت های دولتی و خصوصی و 26 درصد بقیه را داراییهایی مانند زمین و ساختمان، مطالبات از نمایندگی ها و سایر داراییها تشکیل می دهد.  به این ترتب آشکار   می شود که بخش عمده از مجموعه سرمایه گذاریهای شرکت های بیمه در ایران را سرمایه گذاری های کوتاه مدت که نرخ بازده اندکی دارد تشکیل می دهد.

2.    نقش نقد شوندگی اوراق بهادار
یکی از ویژگی های چشمگیر هرگونه سرمایه گذاری امکان فروش و درجه نقد شوندگی آن است. فروش سرمایه گذاری ها نیز به دو عامل بستگی دارد. نخست وجود بازاری مانند بورس اوراق بهادار و دوم فعال بودن جریان معامله در بازار. امکان فروش سرمایه گذاریها در بازار، به سرمایه گذاران اطمینان می دهد که در صورت نیاز به وجه نقد، از طریق فروش سرمایه گذاریها در کمترین زمان و بدون تحمل هر گونه زیان به وجه مورد نیازشان دسترس خواهند یافت. از همین رو شرکت های بیمه ترجیح می دهند وجوه خود را در اوراق بهاداری که خرید و فروش آن ها در بورس اوراق بهادار امکان پذیر است سرمایه گذاری کنند. پذیرفته شدن اوراق بهادار در بورس به تنهایی برای این منظور کافی نیست. بلکه فروش آن دسته از اوراق بهادار در بازار امکانپذیر است که بطور معمول و در جریان فعالیت های روزانه بورس به اندازه کافی معامله شوند و به عبارت دیگر برای آن خریدار و فروشنده وجود داشته باشند.
امکانپذیر بودن فروش اوراق بهادار در بازار آنقدر برای شرکت های بیمه مهم است که ترجیح می دهند نرخ بازده کمتر را به این خاطر بپذیرند.
در ایران به دلیل نوپا بودن بورس اوراق بهادار تهران و محدود بودن نوع اوراق بهادار به سهام عادی و نبود بازار فعال و مطمئن در خارج از بورس برای اوراق بهادار، اجزای تشکیل دهنده مجموعه سرمایه گذاری شرکت های بیمه دارای شانس فروش کافی نیست. این چگونگی در مورد سهامی که در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده اند نیز مصداق دارد و به نظر می رسد که بنا به همین دلایل است که شرکت های بیمه در ایران مجموعه سرمایه گذاری خود را بصورت نقد و شبه نقد نگهداری می کنند، زیرا اطمینان کافی به فروش سریع سهام و سرمایه گذاری خود ندارند.

3.    ریسک سرمایه گذاری
برای سرمایه گذاری منابع مالی شرکت های بیمه، باید با جنبه های متفاوت ریسک و تاثیر آن در ارزش مجموعه سرمایه گذاری های هر شرکت آشنا بود، که در این قسمت ریسک سرمایه گذاری در هر یک از گونه های آن در مجموعه سرمایه گذاریها بررسی می شود.
ریسک سرمایه گذری در اوراق قرضه؛
شامل دو گونه ریسک، ریسک ناتوانی شرکت صادر کننده اوراق قرضه در پرداخت به موقع اصل فرع"  و "ریسک نوسان نرخ بهره":   
الف) ریسک ناتوانی شرکت صادر کننده اوراق قرضه در پرداخت به موقع اصل و فرع
این گونه ریسک بیشتر در مورد اوراق قرضه شرکت های دولتی و خصوصی وجود دارد و زمانی افزایش پیدا می کند که وضعیت مالی شرکت صادر کننده اوراق قرضه رو به وخامت می گذارد و شرکت مربوط نمی تواند یا نمی خواهد بهره اوراق قرضه و یا اصل آن را به موقع بپردازد. اگرچه این گونه ریسک بیشتر در مورد اوراق قرضه شرکت های خصوصی پیش می آید، چنانچه دولت یا سازمان های دولتی نیز نتوانند و یا نخواهند بهره و یا اصل مبلغ اوراق قرضه را پرداخت کنند همین ریسک ناتوانی در پرداخت به موقع اصل و بهره را پدید آورده اند.
ب) ریسک نوسان نرخ بهره
نرخ بهره اوراق قرضه به طور معمول برای مدت قرضه ثابت و مشخص است. از این رو سرمایه گذاری در اوراق قرضه برای مدت طولانی نرخ بازده ثابتی خواهد داشت. بر این پایه چنانچه شرکت های بیمه در اوراق قرضه بلند مدت سرمایه گذاری کنند، در صورتی که نرخ بهره در آینده افزایش یابد، شرکت سرمایه گذار از دریافت بهره افزایش یافته محروم می شود. افزون بر این افزایش نرخ بهره سبب می شود که قیمت اوراق قرضه هایی که قبلا منشر شده در بازار کاهش یابد و چنانچه شرکت بیمه به دلیل نیاز به وجه نقد اقدام به فروش اوراق قرضه کند، متحمل زیان خواهد شد و هر چه سر رسید این اوراق طولانی تر باشد، کاهش قیمت آن ها بر اثر افزایش نرخ بهره بیشتر خواهد بود. نوسان قیمت اوراق قرضه در اثر تغییرات نرخ بهره در بازار را ریسک نوسان نرخ بهره می گویند. برای کاهش این ریسک سرمایه گذاران می توانند منابع مالی خود را در اوراق قرضه کوتاه مدت و ارواق قرضه با نرخ بهره شناور که نرخ بهره در آن متغیر است و هر سال بر حسب تغییرات بازار تعیین می شود، سرمایه گذاری کنند.
پ) ریسک سرمایه گذاری در سهام عادی؛
ریسک سرمایه گذاری در سهام عادی بیشتر از ریسک سرمایه گذاری در اوراق قرضه است. زیرا سرمایه گذار نمی تواند نسبت به میزان بازدهی سرمایه یا زمان دریافت سود سرمایه اطمینان داشته باشد. از این رو سرمایه گذاری در این نوع سهام باید با توجه به عامل های زیر انجام شود:
الف. ریسک تجاری
نبود اطمینان کافی نسبت به میزان فروش و سود عملیاتی شرکت سرمایه پذیر در آینده "ریسک تجاری" گفته می شود که به نوع صنعت و فعالیت شرکت و همچنین به میزان هزینه های ثابت عملیاتی آن بستگی دارد.
ب. ریسک مالی
این گونه ریسک به استفاده شرکت سرمایه پذیر از وام یا منابع مالی با هزینه ثابت بستگی دارد و هر چه نسبت بدهی شرکت سرمایه پذیر به دارائیهای آن بیشتر باشد، ریسک مالی افزون تر خواهد بود و سرمایه گذاران اطمینان کمتری نسبت به بازدهی سرمایه گذاریشان در سال های آینده خواهند داشت.
پ. ریسک کاهش قدرت خرید پول
این گونه ریسک به نبود اطمینان نسبت به تغییرات نرخ تورم در آینده بستگی دارد و در هرگونه سرمایه گذاری، به ویژه سرمایه گذاریهای بلند مدت و سرمایه گذاری هایی که سوود و بازدهی آن ها با افزایش تورم افزایش پیدا نمی کند، وجود دارد. این گونه ریسک در سرمایه گذاری در سهام یا ملک که قیمت آن ها همراه تورم افزایش می یابد کمتر از ریسک های سرمایه گذاری در اوراق قرضه است.

4.    ترکیب مجموعه سرمایه گذاری
به طور معمول خط مشی سرمایه گذاری ها با در نظر داشتن ترکیب مجموعه سرمایه گذاریهای موسسه ها براساس مدت، میزان ریسک، نقد شوندگی و بازدهی تعیین می شود و آشکار است که شرکت های بیمه با توجه به ماهیت فعالیت ها و برنامه ریزی وجوه نقد خود خط مشی های ویژه ای در سرمایه گذاری هایشان بر می گزینند. داشتن خط مشی های درست سبب می شود که از هر گونه افراط و تفریط در تصمیم های مربوط به سرمایه گذاری خودداری شود و ترکیب مجموعه سرمایه گذاری ها با توجه به هدف های دراز مدت شرکت تعیین شود. بر این پایه در زیر نمونه ای از خط مشی سرمایه گذاری شرکتی فرضی به دست داده می شود:
1.    نسبت سرمایه گذاری در داراییهای نقد و شبه نقد (شامل سپرده سرمایه گذاری یکساله) دست کم 1x و دست بالا 2x درصد ارزش مجموعه سرمایه گذاریهای شرکت فرضی است.
2.    نسبت سرمایه گذاری در اوراق قرضه دولتی دست کم 2x و دست بالا 3x درصد ارزش مجموعه سرمایه گذاری هاست.
3.    نسبت سرمایه گذاری در سهام عادی با ریسک کم دست کم 4x و دست بالا 5x،
4.    نسبت وام و تسهیلات اعطایی به شرکت های خصوصی دست بالا 6x،
5.    نسبت سرمایه گذاری در سهام هادی شرکت ها کمتر از 7x،
6.    و نسبت سرمایه گذاری در سهام عادی شرکت ها نباید بیشتر از 8x درصد از سهام شرکت باشد.
7.    سرمایه گذاری در سهام عادی فقط محدود به شرکت هایی باشد که سابقه ممتد تقسیم سود دارند.

یادآوری می شود که به طور معمول خط مشی سرمایه گذاری در شرکت های بیمه به وسیله هیات مدیره تنظیم می شود و پس از تصویب مجمع عمومی شرکت به اجرا در می آید.